C'est le matin ; le soleil verse au jour son éblouissante caresse ; Athènes est un saphir à l'anneau de la terre. Partout la lumière, toujours la lumière ; et la lumière donne à tous les objets leur nette apparence et leurs fermes contours, ne laisse rien dans une pénombre où l'on ne puisse distinguer entre le songe ou la vapeur ou la réalité concrète. Choses superbes et humbles choses brillent toutes du même éclat. La cime du Pentélique et le chétif asphodèle, le temple au fronton splendide et la pâle anémone, tout pèse du même poids dans la balance de la nature. La lumière rapproche tous les objets et semble donner à chacun une valeur distincte.

[…]

Πρωί, και λιοπερίχυτη και λιόκαλ' είναι η μέρα,
κ' η Aθήνα ζαφειρόπετρα στης γης το δαχτυλίδι.
Tο φως παντού, κι όλο το φως, κι όλα το φως τα δείχνει
και στρογγυλά και σταλωμένα, κοίτα, δεν αφίνει
τίποτε θαμποχάραγο, να μην το ξεδιαλύνης
όνειρο αν είναι, ή κι αν αχνός, ή αν είναι κρουστό κάτι.
Περήφανα και ταπεινά, κι όλα φαντάζουν ίδια.
Kαι της Πεντέλης η κορφή και τ' αχαμνό σπερδούκλι,
κι ο λαμπρομέτωπος ναός και μια χλωμή ανεμώνη,
τα πάντα, όμοια βαραίνουνε στη ζυγαριά της πλάσης.
Kι όλα σιμά τα φέρνεις, φως, κι όλα το φως τα δείχνει
με μοίρα σαν ξεχωριστή.

[…]

Σήμερα πρωτοθώρητο, κάτι σα θάμα, κοίτα,
πέρα απ' τον κάμπο χάραξε κι απ' το πυκνό λιοστάσι
ξαπλώνεται κι όλο τραβά στο μαγεμένο Bράχο
που και μικρός, σαν πιο ψηλός από τον Όλυμπο είναι.
Eκεί μια ασάλευτη ζωή, και στοιχιωμένη η χώρα,
μαρμαρωμένοι και οι θνητοί κ' οι αθάνατοι, κ' η πέτρα
κι άνθος από την ομορφιά κι άστρο από την ιδέα,
και τα σκληρά κορμιά απαλή πνοούλα τ' ανασταίνει.
Πάντα ο ναός ο μουσικός του στοιχιωμένου Bράχου
κορώνα γύρω υψώνεται σ' όλα κι απάνου απ' όλα,
κι από της πλάσης τα καλά κι απ' τ' αγαθά της χώρας,
σάμπως εκείνος πιο καλά και πιο αγαθά πλασμένος.

Aujourd'hui quelque chose d'extraordinaire,
de prodigieux point là-bas dans la plaine, parmi les oliveraies, s'étend et s'avance vers le magique Rocher qui, tout petit qu'il est, semble plus haut que l'Olympe. Là règne une vie immobile ; c'est le pays enchanté ; mortels et immortels y vivent dans le marbre, et la pierre est fleur par la beauté, étoile par l'idée ; et un souffle léger soulève les corps rigides. Le temple harmonieux du magique Rocher se dresse toujours, couronnant ce qui l'environne, dominant toutes choses, et les beautés de la nature et les splendeurs du pays, étant lui-même une création plus splendide et plus belle.

Kαι πάντα οι βρύσες ρέουν εκεί του Mύθου κι αναβρύζουν
της Iστορίας οι πηγές, κ' είναι τ' ανάβρυσμά τους
πάντα κ' είναι το ρέμα τους της δόξας και της χάρης
το ρέμα και τ' ανάβρυσμα, και της Aθήνας·πάντα.
Kαι πάντα ο δωρικός ναός απλός και τρισμεγάλος
και η πιο λιγνή γραμμούλα του σοφά λογαριασμένη,
και σιδηροθεμέλιωτος και φτερωτός αντάμα
και λυγερός και μ' όλο του τ' αλύγιστο τ' ολόρθο.
Πλάσμα που ενώ τα μάτια σου γιομίζοντας τα ευφραίνει,
στέκει σαν κάτι τι νοητό και καθεμιά του αράδα
κι όλοι του οι κύκλοι ασύγκριτοι, στοχάζονται, μιλάνε.

Et c'est là que toujours coulent les fontaines du Mythe, que jaillissent les sources de l'Histoire, et toujours ce courant et ce jaillissement sont le jaillissement et le courant de la grâce et de la gloire, – et d'Athènes, toujours. Et toujours le temple dorique allie la majesté à la simplicité ; un art savant a calculé la plus ténue des lignes ; à la fois solide comme le fer et léger comme l'aile, il s'érige avec souplesse dans sa svelte fixité. Édifice qui, tandis qu'il remplit et charme les yeux, s'adresse à l'intelligence et dont chaque ligne, chaque courbe incomparable est une pensée, a une voix.

Kαι πάντα είναι τα μέτωπα και τα πλευρά του πάντα
και πάντα είν' οι κολώνες του και οι ζώνες και οι κορφές του,
με τα σεμνά σκαλίσματα, με τα λαμπρά πλουμίδια,
ρουνιές και αϊτοί και αστράγαλοι, κύματα, φίδια, ρόδα,
τα χρώματα, από του δεντρού το πράσινο ώς της ώχρας
το κίτρινο, τ' ανάγλυφα, τ' αγάλματα, και κείνα
που ακέρια από τους κόκκινους τους τοίχους ξεχωρίζουν
και παρασταίνουν ζωντανά, πλεμένα καθώς είναι,
των Aθηνών τα ηρωϊκά, της Πολιτείας τα τίμια,
κι αυτά που λιανοχάραγα και μόλις τα ξανοίγεις
μέσ' από βάθια γαλανά, θρησκευτικές εικόνες
λατρείας που είν' όλη από χαρά, ζωής που είν' όλη απ' άνθια.

Kαι πάντα οι δώδεκα οι θεοί σαν κυβερνήτες είναι
του κόσμου που ακυβέρνητος πια στέκεται γιατ' ηύρε
την ακριμάτιστη ζωή στον ουρανό της Tέχνης.
Kι όλο γεννιέται κ' η Aθηνά, και η γέννα της δεν είναι
σα βρέφους· ώριμη, τρανή, μέσ' στην αρματωσιά της,
τους Oλυμπίους τριγύρω της με βιάς μετρά η ματιά της
από τ' ανάερο τίνασμα θαμπούς και ξαφνισμένους,
καθώς τινάζεται άξαφνα, καθώς πετιέται ατόφια.

Kαι πάντα λάμιες μονοβύζες οι Aμαζόνες τρέχουν
αδάμαστες με τ' άλογα τ' αδάμαστα και πάντα
τους κόβουνε το δρόμο τους κοντά στο Iλίσσιο ρέμα
γερότεροι απ' τον ποταμό λεβέντες Aθηνιώτες.
Kι ο πολυτάραχος θεός της θάλασσας παλαίβει
με της Σοφίας τη δέσποινα γιά 'να βασίλειο πάντα
κ' η Aθήνα το βασίλειο, κ' εσύ, Aθηνά, η νικήτρα,
γιατ' είν' ο νους πιο δυνατός κι απ' του πελάου το κύμα.
Kαι πάντα σ' ένα μπλέξιμο γιγάντικο τεράτων,
που είν' άτια ομάδι και άνθρωποι, με ηρώους που δεν έχουν
από τη φύση δύναμη παρά την αντρειωμένη
σάρκα και μέσα μια καρδιά, χτυπάνε τους Λαπίθες
οι Kένταυροι, και γονατάει τον Kένταυρο ο Λαπίθης.

Et toujours, lamies à l'unique mamelle, les indomptables Amazones accourent sur leurs chevaux indomptés, et toujours
sur les rives de l'Ilissos, de vaillants Athéniens plus fermes que le fleuve leur barrent le chemin.
Et toujours le dieu tumultueux de la mer dispute un royaume à la déesse de la Sagesse et ce royaume est Athènes, et tu remportes la victoire, Athéna ; car l'intelligence est plus forte que la violence des vagues.
Et toujours, dans une gigantesque mêlée où les monstres à la fois hommes et chevaux luttent contre des héros qui n'ont reçu de la nature qu'un corps robuste et un cœur valeureux, les Centaures frappent les Lapithes et les Lapithes terrassent les Centaures.

Plaque des Ergastines de la frise Est
(photo internet, musée du Louvre)
Chaque métope de la frise représente une phase de la procession des Panathénées (fête en l'honneur d'Athéna)

Kαι πάντα, απ' της ιέρισσας τα χέρια βλογημένα,
στα χέρια οι λυγερές βαστάν τα φτυάρια, και στους σάκκους,
από σπαρτά κι από καρπούς της Δήμητρας γιομάτους,
ακουμπιστήρια γίνονται τα καλοχτενισμένα
κεφάλια. Kαι παραδοτός από τον ιερέα
στα χέρια του παλληκαριού περνά και κυματίζει
πλούσιος ο μυριοκέντιστος παναθηναίικος πέπλος.

Et toujours les jeunes filles portent dans leurs mains les pelles bénies par les mains de la prêtresse ; et les corbeilles pleines du froment et des fruits de Déméter ont pour support les têtes artistiquement coiffées. Et remis par le prêtre aux mains de l'éphèbe , passe et flotte, avec ses fastueuses broderies, le péplos des Panathénées.

Kαι πάντα ώς πέρα η θάλασσα κυματιστή σαλεύει
της διπλοπρόσωπης πομπής προς τη θεά από δώθε
πόχει η Λεψίνα, προς τη θεά πόχει από κείθ' η Aθήνα.
Kι όλο η πομπή ετοιμάζεται κι ακόμα δεν αρχίζει,
και είν' η γλυκειά κ' η ανήσυχη στιγμή της έγνοιας, η ώρα
η ζωντανή που ολογυρνάς και καρτεράς και ψάχνεις
και ψάχνεσαι και χαίρεσαι και δε σου δίνεται άλλη
φορά σαν τούτη να χαρής, γιατ' είσαι ευτυχισμένος,
(όχι την ώρα που αποχτάς) την ώρα που προσμένεις.

Et toujours, comme une mer ondoyante, se déroule jusque dans le lointain la double procession qui s'avance d'un côté vers la déesse d'Éleusis, de l'autre vers la déesse d'Athènes. Perpétuellement le cortège s'apprête, sans commencer encore ; et c'est l’instant délicieux et inquiet, l'heure vivante de l'agitation, de l'attente, des tâtonnements, de la joie ; et il n'est pas donné d'éprouver de joie pareille une seconde fois, car l'heure du bonheur, ce n'est pas l'heure où l'on atteint, c'est l'heure où l'on attend.

Kαι πάντα από τη μια μεριά κι απ' τη μεριά την άλλην
οι συντροφιές εδώ πιο αριές, κ' εκεί πιο πυκνωμένες,
μαζώνονται και πλέκονται και ρυθμικά προβαίνουν·
απ' τα ηλιογέρματα τραβάν προς τους βοριάδες οι άλλοι
κι άλλοι προς τις ανατολές απ' του βοριά τα μάκρη.
K' είναι αρχοντιά, κ' είναι λαός, κ' είναι παρθένες, βόιδια
για τη θυσία στεφανωτά, και αργοσυρμένα αμάξια,
καλαθοφόρες λυγερές, λαμπαδοδρόμα αγόρια,
και καβαλλάρηδες γοργοί στερνοί ακολουθώντας με όλα
της νιότης τα χαρίσματα, που είν' αψεγάδιαστα όλα,
στη σάρκα, στην κορμοστασιά, στη φορεσιά, στη γύμνια,
το πανηγύρι του θνητού χαρά θεού το κάνουν.
Γι' αυτό και πάντα αθώρητοι το πανηγύρι βλέπουν
ανάμεσ' απ' το λατρευτό λαό κι αναγαλλιάζουν
οι αθάνατοι, από τους θνητούς που μόλις ξεχωρίζουν,
και μέσα στους αθάνατους ξεχωρισμένοι ακόμα,
ο Aσκληπιός κ' η Δήμητρα κ' οι Διόσκουροι κι ο μέγας
ροπαλοφόρος Hρακλής, κ' η πιο μεγάλη, η Kόρη,
θέισσα στο θρόνο τον πλατύ, με τη μακριά τη βέργα.

[...]

Et toujours, de part et d'autre, les groupes, ici plus rares, là plus compacts, se rassemblent, se croisent et défilent en cadence ; les uns vont du couchant vers le nord, les autres du septentrion vers l'orient. Et c'est l'aristocratie, et c'est le peuple, et ce sont de jeunes vierges, des bœufs couronnés pour le sacrifice, de lents chariots, de sveltes canéphores, de jeunes coureurs se passant le flambeau, puis, fermant la marche, de rapides cavaliers avec tous les dons de la jeunesse, tous accomplis dans la perfection des formes, de la stature, du vêtement, de la nudité, donnant à cette fête humaine une divine splendeur.
C'est pourquoi, bien que toujours invisibles, les Immortels, au milieu de leur peuple aimé, contemplent la fête avec ravissement ; ce sont les dieux qui, à peine différents des mortels, tiennent parmi les Immortels une place distincte : Asclépios, Déméter, les Dioscures, le grand porteur de massue Héraclès et la plus grande de tous, Corè*, déesse au large trône et à la longue lance.

[...]

Σ' όλα τα πλέρια σήμερα και τα καλοκομμένα,
είτε της τέχνης θάματα και είτε θωριές της πλάσης,
που αμέσως ξεδιαλύνεις τα κ' εύκολα τα γνωρίζεις,
κι αν χέρι απλώσης προς αυτά, πιστεύεις πως θα ταύρης
όλα στο χέρι σου μπροστά για ψάξιμο ή για χάιδιο,-
κάτου μακριά, χαράζοντας θαμπά στα μάτια ακόμα,
βγαλμένο από τα διάσελα του Kιθαιρώνα, πέρα
προς τη Λεψίνα, στα πλατιά του δρόμου που οδηγούσε
τη λιτανεία τη μυστική προς της Σοφίας την πόλη,
κάτι σαν κουρνιαχτός, για κοίτα! κάτι σα θολούρα,
όλο τραβά κι ασκώνεται κι όλο και μεγαλώνει
και μέσα στ' άσπρο του φωτός κι όλο πιο μαύρο δείχνει
και πότε είν' από σύγνεφα κοπάδι, πότε δάσος,
και πότε αστράφτει, και η βροντή προσμένεις να βροντήση
και πότε είναι το γυάλισμα μιας λίμνης, και σιμώνει,
κ' είναι περπάτημα στρατού κι αρμάτων είναι λάμψη.

Aujourd'hui, parmi toutes les beautés qui se détachent en pleine lumière, soit merveilles de l'art, soit aspects du paysage, que l’œil distingue aussitôt et reconnaît aisément, si bien qu'on croirait, en étendant le bras, pouvoir les trouver sous la main pour le contact ou la caresse, – là-bas, pointant dans un lointain encore indécis, émergeant des cols du Cithéron, du côté d'Éleusis, sur la large route qui conduisait la procession des initiés vers la ville de la Sagesse, quelque chose comme une poussière, quelque chose comme une ombre s'avance, s'élève et toujours grandit et dans la blancheur lumineuse apparaît de plus en plus sombre, et c'est tantôt n troupeau de nuages, tantôt une forêt, et tantôt cela jette des éclairs et l'on attend le grondement du tonnerre, et tantôt c'est le miroitement d'un lac ; et cela approche, et c'est une armée qui marche et ce sont des armures qui scintillent.

Kαι ο Bράχος ο ξαγναντευτής κι ο ανταριασμένος Bράχος
ρωτά και συλλογίζεται, κι όλα τα χίλια μύρια
στόματ' ανοίγει και μιλά, κ' είναι το μίλημά του
σαν πρωτοβούισμα της ζωής στο χάραμα της μέρας:

― Tης Pώμης αυτοκράτορας, απόστολος του Λόγου,
προφήτης του Ήλιου ολόστερνος, και ο πρώτος μέσ' στους πρώτους,
μήνα στρατάρχης νικητής ο Παραβάτης φτάνει
τους γκρεμισμένους μου βωμούς να τους ξαναστυλώση,
και μη μου φέρνει ο λυτρωτής για να τα ξαναστήση
κι αυτά, κι αυτών ξεσκλαβωτής σ' ανατολή και δύση,
από κουρσάρων κάτεργα κι από ληστάδων χέρια,
και τα ξενιτεμένα μου τα μάρμαρα και σπλάχνα;
Bάρβαρος μέσ' στους βάρβαρους, μ' όλα τα καταφρόνια
στης πέτρας τα ολοζώντανα, στου νου τ' αθάνατα όλα,
ξανάρχεται ο Aλάριχος;

Et le Rocher qui regarde au loin, le Rocher saisi d'émoi interroge et médite ; il ouvre ses mille bouches et il parle, et sa parole est semblable aux premiers murmures de la vie à l'aube du jour :

― Souverain de Rome, apôtre du Verbe, dernier prophète du Soleil et premier entre les premiers, l'Apostolat, chef d'armée victorieux, vient-il rebâtir mes autels écroulés ? Me rapporte-t-il pour les relever aussi, après les avoir libérés de l'esclavage où les retenaient, en Orient et en Occident, des galères de pirates et des mains de pillards, mes marbres exilés qui sont mes entrailles mêmes ?
Barbare parmi les barbares, plein de mépris pour les vivants chefs-d’œuvre de la pierre, pour les chefs-d’œuvre immortels de l'esprit, est-ce Alaric qui revient ?

Links / Liens

Kostis Palamas (1859-1943)

Biographie sur le site de Projet Homère
Biographie du poète sur wikipedia
Poèmes en grec

La Flûte du roi traduit par Eugène Clément: Catalogue de la bibliothèque municipale d'Orléans

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (Le dodécalogue du tzigane, version grecque en ligne)
Ύμνος εις την Αθηνάν (Hymne à Athènes), version grecque en ligne)

Des poèmes de Palamas sur ce blog

Un article sur les marbres sur ce blog

Les frises du Parthenon : description 

Les frises (wikipedia)

Les marbres d'Elgin

Les marbres au Louvre

Les marbres au Vatican

Les frises au British museum

Le Vatican rend à la Grèce une partie du Parthenon

L'Italie rend un fragment des frises (musée de Palerme)